بر اساس آخرین گزارش “چشم انداز جهانی نفت” سازمان اپک، تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۸ معادل ۹۸٫۷ میلیون بشکه در روز بوده است و انتظار می رود ظرفیت پالایشی نفت در سالهای ۲۰۲۵ و ۲۰۴۰ بترتیب به ۱۰۵٫۶ و ۱۱۰٫۶ میلیون بشکه در روز برسد.

در سال ۲۰۱۸ سهم حوزه پتروشیمی در تقاضای جهانی نفت، معادل ۱۳٫۴ میلیون بشکه در روز یعنی ۱۳٫۶ درصد بوده است. معهذا آنچه در چشم انداز تقاضای نفت در سالهای آینده مشهود است رشد قابل ملاحظه سهم صنعت پتروشیمی از این بازار انرژی است بگونه ای که طی سالهای ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۵ حدود ۲۵ درصد و طی سالهای ۲۰۲۵ تا ۲۰۴۰ حدود ۵۰ درصد از افزایش تقاضای نفت خام، سهم صنعت پتروشیمی است که قابل تامل است و بعبارتی گویای افزایش سهم تولید اتان، گاز مایع و نفتا در قیاس با فراورده های سوختی (بنزین و گازوئیل) در پالایشگاهها می باشد. در مجموع، انتظار می رود سهم صنعت پتروشیمی از تقاضای جهانی نفت از ۱۳٫۶ درصد سال ۲۰۱۸ به ۱۵٫۹ درصد در سال ۲۰۴۰ افزایش یابد.

همچنین با مقایسه سهم فراورده های مختلف پالایشی از افزایش تقاضای نفت خام طی دو دوره ۲۰۱۸-۲۰۲۵ و ۲۰۲۵-۲۰۴۰ ، رشد سهم اتان/گاز مایع و نفتا بعنوان خوراک صنایع پتروشیمی در دوره ۲۰۲۵-۲۰۴۰ نسبت به دوره ۲۰۱۸-۲۰۲۵ مشهود است. بخش عمده ای از پروپان در گاز مایع جهت خوراک واحدهای تولید پروپیلن از پروپان موسوم به PDH به مصرف خواهد رسید.

همچنین رشد سهم سوخت جت و کاهش تقاضا برای بنزین و گازوئیل در افق ۲۰۴۰ پیش بینی گردیده است. افزایش کیفیت سوخت، توسعه فرهنگ صرفه جویی و حضور پرقدرت خودروهای برقی از مهمترین عوامل کاهش نرخ رشد تقاضای بنزین و گازوئیل می باشد که از سال ۲۰۳۰ محتمل است. شایان ذکر است مجتمع های پتروپالایشی با فرایندهای هیدروکراکینگ بنزین و گازوئیل، برنامه تولید بیشتر نفتا (بعنوان خوراک صنایع پتروشیمی) بجای تولید بنزین و گازوئیل را اجرا خواهند نمود.

در حالیکه موج کراکرهای اتان منطقه آمریکای شمالی با تکیه بر منابع گاز شیل، کانون توجه می باشد شرکتهای بزرگ نفتی در منطقه خاورمیانه برای اجرای پروژه های عظیم پتروشیمی در منطقه به صف شده اند بگونه ای که با راه اندازی این پروژه ها از سال ۲۰۲۲، موج جدید پتروشیمی از منطقه خاورمیانه آغاز خواهد شد. دلیل اصلی این جنبش، تلاش جهت متوازن سازی پاسخ به تقاضای سریع فراورده های پتروشیمی در مقابل تقاضای کند فراورده های سوختی است (متوسط رشد سالانه پیش بینی شده بالای ۴% فراورده های پتروشیمی در مقابل متوسط رشد سالانه پیش بینی شده کمتر از ۱% فراورده های سوختی طی دو دهه آینده).

شرکتهای نفتی آرامکوی عربستان سعودی، شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) ، شرکت نفت عمان و شرکت نفت کویت از پیش قراولان سرمایه گذاریهای عظیم منطقه ای و فرا منطقه ای در تولید محصولات پتروشیمی هستند که در این تحقیق تلاش می گردد به این سرمایه گذاری ها اشاره گردد.

شرکت آرامکو در نوامبر سال ۲۰۱۸ از برنامه ریزی این شرکت برای ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری در صنایع پتروشیمی طی سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ خبر داده بود. طرح کراکر مشارکتی آرامکو/توتال در مجاورت پالایشگاه SATORP در جبیل عربستان در دست اجرا می باشد و برای راه اندازی در سال ۲۰۲۴ برنامه ریزی شده است. خوراک این مجتمع شامل ۵۰ درصد اتان و ۵۰ درصد off-gas پالایشگاه SATORP است. اگرچه تولیدات این کراکر شامل اتیلن و در ادامه مشتقات اتیلن میباشد اما جذب ۴ میلیارد دلار دیگر (مجموعاً ۹ میلیارد دلار سرمایه گذاری) از سوی یک شریک دیگر برای توسعه زنجیره ارزش در این طرح، نیز در حال برنامه ریزی است.

همچنین شرکت آرامکو عربستان در همکاری مشترک با شرکت سابیک این کشور، طراحی یک پتروپالایشگاه با بازدهی بسیار بالا و ظرفیت خوراک ۴۰۰ هزار بشکه در روز با پیکره بندی پیشرفته از نوع تبدیل مستقیم نفت به محصولات پتروشیمیایی (COTC) را آغاز نموده است. با توجه به قرارداد اخیر شرکت آرامکو با شرکتهای Chevron Lummus Global و CB&I افزایش بازدهی از ۴۵ درصد تا ۷۰ درصد و لذا ارتقای حجم تولیدات به ۱۴٫۴ میلیون تن در سال دنبال می گردد. این در حالیست راندمان تولید نفتا از هر بشکه نفت در پالایشگاهها و پتروپالایشگاههای متعارف بین ۱۰ تا ۱۷ درصد است.

شرکت ملی نفت ابوظبی (ADNOC) مهندسی پتروپالایشگاه جدید خود در منطقه روایس با ظرفیت ۶۰۰ هزار بشکه در روز را آغاز نموده است و با راه اندازی این پتروپالایشگاه در سال ۲۰۲۵، ظرفیت پالایشی این شرکت حدود ۶۵ درصد افزایش یافته و به ۱٫۵ میلیون بشکه در روز می رسد ضمن آنکه تولیدات پتروشیمی آن با افزایش سه برابری از ۴٫۵ میلیون تن به ۱۴٫۴ میلیون تن در سال خواهد رسید. تاسیسات پتروشیمی این طرح شامل یک کراکر با خوراک ترکیبی (۳۵ درصد اتان و ۶۵ درصد نفتا، پروپان و بوتان) با ظرفیت تولید ۲٫۴ میلیون تن در سال الفین، واحد تولید پلی اتیلن به ظرفیت حدود ۲ میلیون تن در سال، واحد تولید پلی پروپیلن با ظرفیت ۴۷۰ هزار تن در سال، واحد تولید پارازایلین به ظرفیت ۱٫۵ میلیون تن در سال، واحد تولید اتیلن گلیکول با ظرفیت ۱٫۲ میلیون تن در سال، بوتادین با ظرفیت ۳۵۰ هزار تن در سال، و واحدهای دیگری شامل MTBE، بنزن، و… می باشد. این پتروپالایشگاه پس از راه اندازی، بزرگترین پتروپالایشگاه جهان خواهد بود. بخشی از این افزایش ظرفیت مربوط به افزایش ظرفیتهای پلی اتیلن و پلی پروپیلن در البروج است که سرمایه گذاری مشترک بین ADNOC و Borealis می باشد.

مشارکت ۵۰:۵۰ شرکتهای نفت عمان و کویت، بخش پالایشگاه از پتروپالایشگاه الدقم با ظرفیت ۲۳۰ هزار بشکه در روز را با پیشرفت فیزیکی ۲۵% و سرمایه گذاری ۶ میلیارد دلار در منطقه ویژه اقتصادی الدقم (duqm) در دست احداث دارد و قرار است در سال ۲۰۲۲ به راه اندازی برسد. همچنین در فاز دوم این طرح، بخش پتروشیمی آن شامل کراکر با خوراک ترکیبی با ظرفیت تولید ۱٫۶ میلیون تن در سال اتیلن و نیز مشتقات اتیلن می باشد که بدلایل بحث تامین مالی، راه اندازی آن تا قبل از ۲۰۳۰ محتمل نمی باشد.

رد پای شرکتهای نفتی خاورمیانه در سرمایه گذاریهای بین المللی آنها در توسعه محصولات پتروشیمی، نیز قابل تامل است.

شرکتهای نفتی آرامکو و ADNOC سرمایه گذاری های عظیم خود در صنعت پتروشیمی را محدود به خاک کشور خود نکرده و سرمایه گذاری های قابل ملاحظه ای در نقاط مختلف جهان را برنامه ریزی نموده اند. یکی از مهمترین این نمونه ها، سرمایه گذاری مشترک میان شرکت آرامکوی عربستان، ADNOC امارات و کنسرسیومی از شرکتهای نفتی هندی برای احداث یک پتروپالایشگاه عظیم با خوراک ۱٫۲ میلیون بشکه در روز نفت خام و مجموع تولید ۱۸ میلیون تن و سرمایه گذاری ۴۴ میلیارد دلار در هند می باشد. در این طرح، سهم آرامکو و ADNOC مجموعاً ۵۰ درصد و ۵۰ درصد دیگر در اختیار کنسرسیوم شرکتهای هندی است.

علاوه بر هند، سرمایه گذاری در چین از دیگر مقاصد شرکتهای نفتی خاورمیانه است. توافق نامه منعقده میان شرکت آرامکو با شرکتهای چینی NORINCO و Panjin Sincen بترتیب با سهم ۳۵ درصد، ۳۶ درصد و ۲۹ درصد در یک پتروپالایشگاه با خوراک ۳۰۰ هزار بشکه در روز و حجم سرمایه گذاری حداقل ۱۰ میلیارد دلار در منطقه Liaoning چین از این نمونه است. ۷۰ درصد خوراک این پتروپالایشگاه را آرامکو تامین خواهد نمود.

با توجه به خرید ۷۰ درصد سهام سابیک توسط آرامکو، شرکت نفتی آرامکو اهداف ویژه ای برای سرمایه گذاری فرامنطقه ای تعریف نموده است. سرمایه گذاری مشترک میان سابیک و شرکت Fuhaichuang چین برای احداث یک مجتمع پتروشیمی با ظرفیت تولید ۱٫۸ میلیون تن در سال اتیلن و ۶۰۰ هزار تن پروپیلن از روش هیدروژن زدایی پروپان (PDH) از آن جمله است.

همچنین یکی از مگاپروژه های خارجی سابیک، یک مجتمع پتروشیمی در حال احداث در تگزاس می باشد که با مشارکت شرکت اکسون موبیل در حال ساخت است و شامل یک کراکر اتان با ظرفیت تولید ۱٫۸ میلیون تن در سال اتیلن و نیز تولید محصولات پلی اتیلن و مونو اتیلن گلیکول در پایین دست آن بوده و برنامه راه اندازی آن در نیمه اول سال ۲۰۲۲ است.

مرکز پیشرفته توسعه زنجیره ارزش بر این اعتقاد است که خیز شرکتهای نفتی خاورمیانه برای تحول صنعت پتروشیمی منطقه در دهه آینده با عنایت به رشد سهم محصولات پتروشیمی از سبد تقاضای نفت است. آگاهی از این روند و لحاظ نمودن آن در برنامه ریزی های کلان صنعت پالایش نفت و پتروشیمی کشور و الگوبرداری بایسته با توجه به قرار گرفتن در جایگاه چهارم ذخایر نفتی جهان، ضروری است چه آنکه برخلاف عربستان در سرآمدی احداث واحدهای PDH و پتروپالایشگاهها، یکی از دلایل عدم توازن در تولید پروپیلن در مقایسه با اتیلن در کشور بدلیل عدم توسعه پتروپالایشگاهها (فقدان واحدهای RFCC و PDH) می باشد. در حال حاضر بدلیل کسری تولید پروپیلن، علاوه بر آنکه عملکرد واحدهای پلی پروپیلن کشور بطور متوسط کمتر از ۷۰% ظرفیت اسمی باشد و لذا صنایع تکمیلی پلی پروپیلن بخوبی توسعه نیافته است همچنین کشور از توسعه سایر زنجیره های ارزشمند پروپیلن نظیر آکریلیک اسید، سوپرجاذب های پلیمری، آکریلونیتریل، اکسید پروپیلن، EPDM و … بازمانده است.